Enigmatyczna tłumaczka “Alicji” – Adela S.

Wszystko tylko nie Alicja

Enigmatyczna Adela S, czyli zagadkowa tłumaczka Alicji może frustrować, jeśli nie ma rozwiązania. Do Krainy Czarów możesz wejść, ale już nie wyjdziesz – ostrzegł mnie kiedyś angielski sekretarz The Lewis Carroll Society. Niedawno pomyślałam, że nie może to być prawdą i dlatego zdecydowałam się wypożyczyć z biblioteki książki zupełnie niezwiązane z Alicją. Poniekąd miałam rację. Amerykańska księżniczka. Prawdziwa historia Kopciuszka napisana przez Annejet Van der Zijl wydawała się przeciwieństwem Alicji – biografia biednej Amerykanki, która dzięki kolejnym małżeństwom sięgnęła po tytuł książęcy. Ot, typowa współczesna bajka. Okazuje się jednak , że Annejet van der Zijl , autorka, prowadziła badania do swojej pracy doktorskiej  musiała przekopać się przez archiwa z materiałami  źródłowymi. Podkreśla też, że było to możliwe dzięki dobrodziejstwu Internet oraz ludziom, którzy jej pomogli. 

Enigmatyczna pierwsza polska tłumaczka

W 2002 roku byłam w zupełnie innej sytuacji, gdy zainspirowana artykułem o pierwszych japońskich tłumaczeniach Alicji , postanowiłam napisać podobny tekst o polskich przekładach, niestety  bez pomocy z zewnątrz.  A mniej więcej w tym samym czasie Ewa Rajewska pisała pracę magisterską o Alicji i jej przekładach. Ona także jako pierwsza dotarła do oryginału w tłumaczeniu Adeli S. Tyle tylko, że dowiedziałam się o tym lata później. Wówczas ściągnęłam z Internetu wszystko na temat Alicji, co się dało. Wysłałam też wiele zapytań, ale  brak jakiegokolwiek odzewu zniechęcił mnie do dalszych poszukiwań.  Dlatego pisząc o polskich tłumaczeniach, a szczególnie pierwszym, opierałam się tylko na zdaniu Roberta Stillera, które potem napotykałam w innych publikacjach:

„Nic nie wiem o najwcześniejszej wersji Adeli S. Wydana w 1910 roku znikła doszczętnie i ślad jej istnienia pozostał tylko w bibliografii. Już w roku 1927 firma Gebethner i Wolff zamówiła nowy przekład, widocznie uznawszy tamten za bezużyteczny”.♣1

Adela S. w The Carrollian i  w Tekstach Drugich

Nie jestem ani tłumaczką, ani lingwistką. Wystarczyło, że w dzieciństwie otworzyłam książkę, a  Alicja sama wprowadziła się do mojego życia. Nawet, gdy się poddałam, ona dalej działała. Oczywiście ucieszyłam się, gdy redakcja The Carrollian angielskiego Lewis Carroll Society publikowała moją pracę  w 2003 roku. W odróżnieniu od „Bandersnatcha” i „Lewis Carroll Rewiev”, „The Carrollian”. The Lewis Carroll Journal”  publikuje materiały o charakterze naukowym. Nie spodziewałam się, że ktoś to w Polsce przeczyta. Nie wiem, jak Alicja to sprawiła, że informacja o polskich tłumaczeniach  trafiła do prof. Moniki Adamczyk–Garbowskiej, która prowadziła badania  naukowe nad możliwością  rozwiązania zagadki Adeli S. I w tym kontekście pojawiło się moje nazwisko. Zdobycie dwumiesięcznika Instytutu Badań Literackich PAN  TEKSTY DRUGIE 4/2019 nie było łatwe. Czułam się ponownie jak Alicja, która z domu chciała dojść na wzgórze, ale po przejściu kilku zakrętów ponownie wpadała na dom. W sierpniu 2021 mogłam w końcu przeczytać interesujący mnie artykuł.

Badania naukowe nad tożsamością Adeli S.

Prof. Monika Adamczyk-Garbowska jest tłumaczką z języka angielskiego i jidysz w Instytucie Germanistyki i Lingwistyki Stosowanej UMCS w Lublinie. Zajmując się teorią, recepcją i krytyką przekładu, jest bardziej wiarygodnym źródłem na temat ewentualnej tożsamości pierwszej tłumaczki Alicji. Ja ograniczyłam się tylko do informacji w Internecie, Profesor przeanalizowała prasę warszawską z początku XX wieku, fachowe czasopisma filozoficzne oraz korespondencję. W rezultacie powstała praca „Adela S(ilberstein)? Zagadkowa tożsamość autorki pierwszego polskiego przekładu Alice’s Adventures in Wonderland Lewisa Carrolla”. Swoje dociekania na temat Adeli S. Monika Adamczyk-Garbowska nie kończy jednoznacznym stwierdzeniem, że była nią Adela Silberstein. Za to na podstawie analizy tekstu stawia hipotezę, że

 … był on za wierny i za „dorosły” jak na potrzeby i oczekiwania polskiego czytelnika początku XX wieku, zwłaszcza odbiorcy tanich książeczek w cyklu „Moja Biblioteczka” .♣2

The Carrollian 

The Great Enigma Adela S.  tak zatytułowałam w The Carrrollian paragraf poświęcony pierwszej tłumaczce. W owym czasie Adela S. była dla mnie (i nie tylko), wielką zagadką. W sposób naturalny skojarzyła mi się z tajemniczą maszyną Enigmą, którą potem widziałam w  Bletchley Park – siedzibie brytyjskich kryptologów podczas wojny. Artykuł pisałam dla anglojęzycznych członków Towarzystwa Lewisa Carrolla. Bazując na przekonaniu, że egzemplarz pierwszego tłumaczenia prawdopodobnie nie zachował się oraz na tym, co napisał Stiller, mogłam tylko podzielić się tymi informacjami. Wspomniałam, że żadna renomowana biblioteka nie wykazuje tej książki w swoim katalogu.  Brak książki oraz fakt, że uległa zapomnieniu ( owym czasie niektóre źródła  w ogóle jej nie uwzględniały), mógł sugerować nienajlepszą  jakość tłumaczenia.  Fakt, pierwsza tłumaczka nie podpisała się nazwiskiem, mógł świadczyć, że ona sama  nie była pewna swojego warsztatu. Czy to było ryzykowne stwierdzenie? Zapewne tak, co pokazuje analiza odnalezionego tekstu Adeli S. 

Można tylko żałować, że korespondencja z wydawnictwem M. Arcta, które w 1910roku wydało pierwsze tłumaczenie Alicji/ Alinki Adeli S.  uległa zniszczeniu podczas wojny.  Czy jest szansa na odnalezienia korespondencji prywatnej Adeli S.?   Może zostaną otwarte  nowe archiwa?  Mam nadzieję, szczególnie,  kiedy przeczytałam, że coś cudownego przydarzyło się prof. Elżbiecie Tabakowskiej (jedenastej tłumaczce Alicji), która „w prezencie z okazji obrony doktoratu otrzymała egzemplarz „Alinki” (…) , co może świadczyć, że jakieś egzemplarze nadal istnieją w prywatnych rękach.” 

 

♣1  Lewis Carroll. Alice’s Adventures in Wonderland ∗ Przygody Alicji w Krainie Czarów, Trans. Stiller, Robert. Warszawa, Lettrex 1990, s.15

♣2 Adamczyk-Garbowska, Monika. “Adela S(ilberstein)? Zagadkowa tożsamość autorki pierwszego polskiego przekładu Alice’s Adventures in Wonderland Lewisa Carrolla”,  “Teksty Drugie” 2019,nr4, s.182.

♣3 Tamże, s.195